Πλάτων

Ήταν εκείνος για τον οποίο ειπώθηκε πως όλη η φιλοσοφία δεν είναι τίποτε παραπάνω από σχόλια στην διδασκαλία του[*], αλλά και εκείνος που κάποιος, για να δείξει παραστατικά ότι οι ιδέες του ήταν περιττές, τρίχες κατά το δει λεγόμενον, του ξύρισε την γενειάδα του[†].

Ήταν εκείνος που στον τομέα της φιλοσοφίας η θεωρία του για τις ιδέες[‡], το σήμα κατατεθέν της συμβολής του στην ιστορία του πολιτισμού, από άλλους μεν θεωρήθηκε επανάσταση και από άλλους καθαρή φαντασιοκοπία, σκάνδαλο!

Ήταν εκείνος που, έχοντας προτείνει ένα καινούριο σύστημα διακυβέρνησης, θεωρήθηκε μέγας κοινωνικός αναθεωρητής[§], αλλά και εκείνος που επικρίθηκε[**] σαν ο εισηγητής ενός ολοκληρωτικού πολιτικού συστήματος, όπου άφηνε ελεύθερο το πεδίο στους κατέχοντες την εξουσία για εγκλήματα κατά των αντιφρονούντων –για λοιδορίες, διώξεις, εξορίες, φυλακίσεις, θανατώσεις και άλλα τέτοια.

Ήταν εκείνος που, μιλώντας για τον θάνατο, υποστήριξε πως δεν πρέπει να τον φοβόμαστε καθόλου, μια και δεν είναι τίποτε παρά το, πέρα από τον γεμάτο από πλάνες και βάσανα κόσμο της καθημερινής εμπειρίας μας, πέταγμα της ψυχής μας, το οποίο θα μας πάει στην αληθινή ευδαιμονία, αλλά κι εκείνος, συγχρόνως, που, στην προσπάθειά του να αποδείξει την αθανασία μας, ξεχώρισε την ψυχή από το σώμα κληροδοτώντας, έτσι, στους πνευματικούς επιγόνους του ένα αξεπέραστο πρόβλημα[††].

Ήταν εκείνος που μίσησε όσο κανένας άλλος την τέχνη θεωρώντας την βλαπτική για το πνεύμα μας, αλλά κι εκείνος που, παρόλα αυτά, δεν δίστασε να την χρησιμοποιήσει, καθώς φρόντισε να γράψει τα κείμενά του σε λογοτεχνική μορφή.

Ήταν αυτά όλα αυτά εκείνος, αλλά και άλλα πολλά που ειπώθηκαν γι’ αυτόν …

Ιδού, λοιπόν, ο Πλάτων: ο γεννημένος στα 428 ή 427 π.Χ. γιος δυο Αθηναίων ευγενών, του Αρίστωνα και της Περικτιόνης ּπου το όνομά του αρχικά ήταν Αριστοκλής αλλά μετά ονομάστηκε «Πλάτων» επειδή ήταν ευρύστερνος ή, κατ’ άλλην εκδοχή, γιατί είχε πλατύ μέτωποּ που ασχολήθηκε αρχικά με την ποίηση, αλλά την παράτησε μόλις γνώρισε, στα 20 του, τον Σωκράτη, από τον οποίο τόσο πολύ γοητεύτηκε, ώστε να πέσει με τα μούτρα στην φιλοσοφία και τα μαθηματικά, τα οποία θεωρούσε ότι ήταν ο δρόμος που οδηγεί στην αληθινή γνώση, την οποία, τελικά, μπορεί να μας προσφέρει φιλοσοφίαּ που αφού, μετά τον άδικο θάνατο του Σωκράτη, κατέγινε στην συγγραφή μιας σειράς φιλοσοφικών έργων, ταξίδεψε στην Αίγυπτο, την Κυρήνη, τον Τάραντα της Ιταλίας, την Σικελία, όπου ο Διονύσιος Α΄, ο τύραννος των Συρακουσών, επειδή τον υποπτεύθηκε ότι συνωμοτούσε εναντίον του, τον φυλάκισε, για να τον ξαποστείλει, τελικά, πίσω στην πατρίδα τουּ που, στο ταξίδι του εκείνο του γυρισμού, τον έπιασαν πειρατές έξω από στην Αίγινα και πήγαν μετά να τον πουλήσουν για δούλο, κάτι που, αν, τελικά, δεν έγινε, το χρωστάει στην παρέμβαση ενός πλούσιου φίλου από την Κυρήνη, του Αννίκερη, ο οποίος κατέβαλε το χρηματικό αντίτιμο που ζητούσαν οι δουλέμποροι για να τον απελευθερώσειּ που, αφού, τελικά, επέστρεψε στην Αθήνα, ίδρυσε πρώτη στον δυτικό κόσμο πάνω σε οργανωμένη βάση σχολή διδασκαλίας φιλοσοφίας, την Ακαδημία, η οποία λειτούργησε επί αιώνες και εξακολουθεί ως σήμερα να υπάρχειּ[‡‡] που, όταν μετά πήγε ξανά στην Σικελία, με την ελπίδα ότι θα έπειθε τον τύραννο των Συρακουσών, τον Διονύσιο Β΄ αυτήν την φορά, να εφαρμόσει το πολιτικό σύστημά του, επειδή πάλι προκάλεσε τις υποψίες του τυράννου για συνωμοσία, συνελήφθη με την εντολή να εκτελεσθεί, αλλά γλίτωσε χάρη στην μεσολάβηση κάποιου άλλου φίλου του, του Αρχύτα, για να επιστρέψει κατόπιν στην Αθήνα, όπου ως τον θάνατό του, το 348 ή το 347 π.Χ., ασχολήθηκε στους κόλπους της Ακαδημίας με την συγγραφή και την διδασκαλία.

Κατεβάστε το pdf αρχείο εδώ

[*] Η επισήμανση είναι του άγγλου φιλοσόφου Άλφρεντ Νορθ Γουάιτχεντ (1861-1947)

[†] Ο άγγλος φιλόσοφος Γουλιέλμος του Όκαμ (1285-1349/50) διατύπωσε την αρχή της οικονομίας, γνωστή ως «ξυράφι του Όκαμ», σύμφωνα με την οποία «κανείς δεν θα πρέπει να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες από όσες είναι απαραίτητες». Ο Σκότος φιλόσοφος του 19 ου αιώνα Γουίλιαμ Χάμιλτον παρατήρησε ότι ο Όκαμ στην επιδίωξή του να δείξει ότι είναι περιττές οι ιδέες, τις οποίες ο Πλάτων εισηγήθηκε σαν τις αιώνιες οντότητες εν ονόματι των οποίων μπορούμε να εξηγήσομε την ύπαρξη των πραγμάτων που παρατηρούμε γύρω μας και ότι χωρίς αυτές πλέον μπορούμε να δούμε τα πράγματα καθαρά, ουσιαστικά δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να ξυρίσει την γενειάδα του Πλάτωνα έτσι, ώστε να φανεί το πρόσωπο του όπως ήταν στην πραγματικότητα.

[‡] Κατά τον Πλάτωνα, οι ιδέες, που βρίσκονται στον ουρανό, αποτελούν τα πραγματικά όντα, ενώ τα πράγματα που παρατηρούμε γύρω μας με τις αισθήσεις μας δεν είναι παρά αντίγραφα των ιδεών, απατηλές υπάρξεις. Το τραπέζι, για παράδειγμα, που το βλέπω, το αγγίζω, γράφω ή ακουμπάω πάνω του την τσάντα μου, δεν υπάρχει, και ένα άλλο τραπέζι, κάπου στον ουρανό, η ιδέα του τραπεζιού, που δεν το έχω δει ούτε το έχω αγγίξει ποτέ μου υπάρχει στην πραγματικότητα.

[§] Ο Πλάτων ήταν ο πρώτος φιλόσοφος που σχεδίασε στο μυαλό του ένα ιδεατό σύστημα διακυβέρνησης της πολιτείας, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα, τα οποία παρατήρησε ότι ήταν αδύνατον να αντιμετωπιστούν από τα υφιστάμενα τότε πολιτικά συστήματα. Αυτό το είδος ιδανικής πολιτείας, που εισηγήθηκε ο Πλάτων, ονομάστηκε από τον άγγλο νομικό, πολιτικό και συγγραφέα Τόμας Μορ «ουτοπία». Αργότερα άλλοι συγγραφείς και διανοούμενοι, στην εποχή της Αναγέννησης και μετά σχεδίασαν και παρουσίασαν άλλα είδη ουτοπίας.

[**] Ο αυστριακός φιλόσοφος Καρλ Πόπερ (1902-1994) στο έργο του Η ανοικτή κοινωνία και οι εχθροί της (1945) υποστήριξε ότι το σύστημα της ιδανικής πολιτείας που σχεδίασε στο μυαλό του ο Πλάτων είναι ολοκληρωτικό με όλα τα δεινά (λογοκρισία, διώξεις, φυλακίσεις, θανατώσεις κ.ά.τ.) που συνεπάγεται ένα τέτοιο είδος ανελεύθερης διακυβέρνησης.

[††] Για παράδειγμα, ο γάλλος φιλόσοφος Ρενέ Ντεκάρτ (1596-1650), ο πατέρας της νεότερης φιλοσοφίας, ο οποίος υιοθέτησε την άποψη του Πλάτωνα, αναγνώρισε ότι, όση προσπάθεια κι αν καταβληθεί, είναι αδύνατον να εξηγηθεί η σχέση μεταξύ σώματος και ψυχής, εκ των οποίων υποτίθεται ότι συγκροτείται η ανθρώπινη ύπαρξη.

[‡‡] Η Ακαδημία, που έλαβε το όνομά της από το ιερό του ήρωα Ακάδημου το οποίο υπήρχε εκεί, ιδρύθηκε το 387 π.Χ. και λειτούργησε έως το 529 μ.Χ. οπότε έκλεισε με το διάταγμα του αυτοκράτορα Ιουστινιανού να σταματήσουν να λειτουργούν όλες οι φιλοσοφικές σχολές. Το 1926, ύστερα από απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης, ιδρύθηκε η Ακαδημία Αθηνών, που εδρεύει στην Πανεπιστημίου, ως συνέχεια της Ακαδημίας του Πλάτωνα. Γι’ αυτό, άλλωστε, ονομάζεται «Ακαδημία Αθηνών» και όχι «Ακαδημία της Ελλάδος».